In de afgelopen decennia hebben er in het wereldwijde christendom in het algemeen en in de katholieke kerk in het bijzonder, enorme verschuivingen plaatsgevonden. Het zwaartepunt van het christendom wereldwijd is van Noord naar Zuid verschoven. De Derde Kerk komt eraan.


Katholieke kerk wereldwijd

Het aantal katholieken over de hele wereld is in de laatste 25 jaar gegroeid van 757 miljoen in 1978 tot ruim een miljard in 2003. Dat blijkt uit het statistisch jaarboek van de Katholieke kerk. In deze zelfde periode groeide ook de wereldbevolking met eenzelfde percentage, van 4,2 miljard tot 6,3 miljard, zodat percentueel het aantal katholieke ongeveer hetzelfde is als 25 jaar geleden, ruim 17 procent van de wereldbevolking. Maar de katholieken zijn niet meer Westers en wit. De grootste groei van de kerk heeft in Afrika plaatsgevonden, van 55 miljoen tot ongeveer 144 miljoen nu, bijna een verdrievoudiging. Ook in Azië is een flinke toename van het aantal katholieken te zien, maar hier loopt die groei in de pas met de enorme bevolkingsgroei. Slechts 3% van alle Aziaten is katholiek. In de Amerika's daarentegen zijn de katholieken in de meerderheid met zo'n 62% van de bevolking. Door de groei van het aantal katholieken op het zuidelijk halfrond, wordt het percentage op het noordelijk halfrond steeds kleiner. In 1978 was nog 35 procent van alle katholieken van Europese komaf, nu is dat nog maar 26 procent, een op de vier dus.

Grote veranderingen

Niet alleen kwantitatief verkleurt het christendom. Ook in het denken van de kerken en in wat de kerken ondernemen vinden er steeds grotere veranderingen plaats. Waar in het jaar 2000 Europa nog 286 miljoen van de ongeveer een miljard katholieken leverde, zal dat in 2025 nog maar 276 miljoen op 1,362 miljard zijn, minder dan een op vier. De katholieke grote landen zullen dan Brazilië zijn, Filippijnen, Mexico, Kongo, in plaats van Frankrijk, Spanje of Italië. De komende katholiek zal een zuiderling zijn. Een arme zuiderling ook. Want met het verschuiven van het kerkelijke zwaartepunt van noord naar zuid zal ook de kerk veranderen. De christelijke cultuur zal stilaan een minder Westers karakter krijgen, want in de nabije toekomst zullen niet meer westerse rijken hun stempel erop drukken, maar arme zuiderlingen. En dat proces is al in volle gang.
Die 'nieuwe katholieken', die 'nieuwe christenen' zijn mensen die op een andere manier omgaan met bijbel en geloof, die er een andere ethiek op nahouden, die ook anders omgaan met elkaar. Discussies die Westerse christenen bezighouden, zijn niet aan hen besteed, zaken die rijke christenen belangrijk vinden, leggen zij naast zich neer. Veel christenen uit het Zuiden geloven bijvoorbeeld op een charismatischer manier, en lezen de bijbel wat letterlijker dan wij in het Westen. Ook hun opvattingen over seksuele ethiek, geboorteregeling en aids verschillen van die van ons. Naar het schuldenvraagstuk of de kloof tussen rijk en arm in de wereld kijken ze met de ogen van rijke, maar met die arme en uitgebuite mensen.

Strijdbaar en zelfbewust

De christenen uit het Zuiden komen op voor hun geloof. Ze steken hun opvattingen ook niet onder stoelen of banken. Ze zijn missionair, strijdbaar en zelfbewust. Ze laten van zich horen, komen op voor hun overtuiging. Ze trekken er (zie ook zuid-zuid missionarissen) ook op uit, zoals indertijd de Westerse missionarissen en steken hun geloof niet onder de korenmaat. Als missie is het heil van Jezus overal aan alle mensen brengen, dan wordt er zelfs meer 'gemissioneerd' dan ooit. Zei onlangs professor Wijssen, hoogleraar missiologie in Nijmegen. De nadruk ligt daarbij niet zozeer in het bekeren van bevolkingsgroepen. Christenen die altijd in een minderheidspositie hebben gezeten - kijken daar anders tegenaan. Aldus Wijssen. Bevrijding en armoedebestrijding staan in die missieactiviteit centraal.
De houding van een Indiase missionaris bijvoorbeeld is om goed werk te doen, mensen te helpen in het opbouwen van een menswaardig bestaan, sociale rechtvaardigheid. Deze missionaris is wat betreft het uitdragen van overtuigingen pretentieloos, want hij of zij weet, dat het christelijk geloof nooit het meerderheidsgeloof van zijn land zal worden. Zijn of haar christelijk geloof is desondanks wel zijn of haar inspiratie en overtuiging. Dat zal zij of hij ook belijden door woord en daad. Zo zetten in India bijvoorbeeld jezuieten zich in voor de verheffing van de dalits, de onaanraakbaren, concentreren franciscanen in bijvoorbeeld Indonesië zich op dialoog tussen de godsdiensten en werken in heel Azië veel zustercongregaties aan de verheffing van vrouwen.

Ander soort assistentie

Met die nieuwe en groeiende groep missionarissen uit het Zuiden en de kerkelijke Zuid-Zuidhulp in plaats van de Noord-Zuidhulp ontstaat dus ook een heel ander soort missionaire assistentie. Wie geld heeft, bestuurt, bepaalt de richting. Zei de Indiase jezuïet en professor Michael Amaladoss eens op een congres over de internationalisering van de missiecongregaties in Den Bosch. "Missie en kolonialisme, missie en geld kunnen door Zuid-Zuidmissie eens en voorgoed gescheiden worden. En aan de dominantie van het Westen en de Westerse kerk ten aanzien van de partners in het Zuiden kan eindelijk een eind worden gemaakt." Verzuchtte hij. In de ogen van professor Amaladoss wordt Zuid-Zuid missie meer gekenmerkt door gelijkwaardigheid, het is een minder materiële, meer culturele hulpverlening. Amaladoss: "Missionarissen uit Azië kunnen bijvoorbeeld doorgeven wat hun cultuur in het evangelie heeft ontdekt en welke rijkdommen hun cultuur erdoor wist te ontdekken, naast al het mooie dat God hun cultuur reeds had gegeven!"

Een tijd van nieuwe partnerschappen komt eraan!

j.b.