Tijdens zijn ponitficaat, dat duurde van 1978 - 2005, is Johannes Paulus II (1920 - 2005) maar liefst 106 keer op reis geweest naar landen en kerken buiten Italië. Mede door die reizen is hij van grote betekenis geweest voor de katholieke kerkgemeenschappen in de Derde Wereld.
Maar niet alleen zijn vele reizen hebben zijn missienaam en -faam gevestigd. Met heilig- en zaligverklaringen van lokale 'heiligen' benadrukte hij hun identiteit, met de benoeming van kardinalen in en het aantrekken van deskundigen uit Zuidelijke landen voor Vaticaanse posten maakte hij duidelijk, dat 'jonge kerken' volwassen kerken waren geworden. Grote waardering verkreeg hij ook door zijn toenadering tot andere godsdiensten. Tijdens zijn missiereizen door zijn gesprekken met godsdienstige leiders, maar ook met het organiseren van wereldgebedsdiensten, ondermeer in Assisi. Bovendien schreef hij verschillende encyclieken waarin hij zijn opvatting over mensen en zaken in de wereld uiteenzette, ook een missiebrief. Befaamd was hij vanwege zijn verzet tegen politieke ideologieën. Maar onvermurwbaar bleef hij ook vasthouden aan een traditionele moraal, ook toen in Afrika hiv/aids tot explosie kwam.
Johannes Paulus had meer oog voor de wereld buiten zijn kerk dan welke van zijn voorgangers ook. Hij gaf de moderne techniek en wetenschap een plaats in zijn brieven. Voor zijn missie maakte hij gebruik van de modernste communicatiemiddelen. Hoewel paus Johannes Paulus niet als eerste de muren van het Vaticaan achter zich liet, was de pastorale missiereis zijn handelsmerk. Zoals de eerste missionaris-monniken die vanuit de Angelsaksische landen op het vasteland van Europa het Evangelie verkondigden, voelde ook Johannes Paulus zich een pelgrim, een pelgrim op zoek naar God in de wereld.
106 keer ging de kerkvorst op reis. Twintig keer bezocht hij landen in Oost Europa, ook al bleef een bezoek aan Rusland een onvervulde wens. Maar met name in Derde Wereldlanden was Johannes Paulus veelvuldig te gast. Meerdere malen bezocht hij Afrika en Latijns-Amerika. In Azië was hij in meerdere landen en ook het verre Oceanië mocht zich verheugen in een pauselijke visite. Heilig- of zaligverklaringen van lokale rolmodellen - meer dan 1500 staan er op het conto van deze paus - voor de kerken daar waren veelal de aanleiding. De heiligverklaring in 2002 van de Mexicaanse Indiaan Juan Diego Cuauhtlatoazin die aan de basis stond van de verering van de Maagd van Guadeloupe, is daarvan een voorbeeld.
Met de in Latijns-Amerika in de jaren zeventig ontstane theologie van de bevrijding had Johannes Paulus minder consideratie. Vooral voor het gebruik van niet theologische inspiratiebronnen - het marxisme niet in de laatste plaats - kon de Poolse paus weinig waardering koesteren. Bij zijn bezoek aan Brazilië bevestigde hij de geïnspireerde voorkeurskeuze van de bevrijdingstheologen voor de armen en de rol van de basisgemeenschappen in de kerkbouw. Maar hij maakte ook heel erg duidelijk, dat hij het met het politieke gebruik ervan totaal niet eens was. Christelijke verlossing was wat anders dan menselijke bevrijding!
In de jaren negentig ging de pauselijke kritiek uit naar de Aziatische theologen, toen die naar het oordeel van het Vaticaan het christendom te veel uitlegden in termen ontleend aan de Aziatische godsdiensten. Dialoog: ja. Maar de betekenis van Jezus Christus als verlosser van en voor de hele wereld mocht daar niet onder gaan lijden. En van die betekenis was ook nog eens de katholieke kerk de belangrijkste (enige) hoedster, zo liet hij in de encycliek Dominus Iesus tot hun verdriet de andere christelijke kerken weten.
Die opvatting stond overigens de dialoog met de andere godsdiensten niet in de weg. Integendeel. Johannes Paulus organiseerde daarvoor ondermeer wereldgebedsdagen met leiders van de wereldgodsdiensten, hindoes, joden, anglicanen en protestanten, boeddhisten, en moslims. En katholieken. De eerste vond in 1986 plaats in het Italiaanse Assisi, de derde en laatste na de aanslag op de Twin Towers in 2002. Met de andere godsdiensten wilde hij de strijd tegen het materialisme en voor de vrede in de wereld aanbinden. Johannes Paulus schaamde er zich bij die en andere gelegenheden niet voor vergeving te vragen voor de zonden van zijn eigen kerk.
Ook op het wereldtoneel ontplooide paus Johannes Paulus activiteiten, met name op het gebied van de mensenrechten en de vrede. Hij sprak op het VN-podium, hij bezocht de Europese Unie en sprak de Unesco toe. Hij veroordeelde de Golfoorlog en de inval in Irak. Op het eind van zijn pontificaat had het Vaticaan met maar liefst 180 landen en instellingen diplomatiek contact, twee keer zoveel als toen hij begon. Zijn strijd met en de val van het communisme had daar veel mee te maken. Maar hij kreeg ook kritiek, met name voor zijn opvattingen over geboorteregeling en de rechten van vrouwen. Toch was de Poolse paus een missionaire man van wereldformaat.
j.b.