Het jaar van 28 juni 2008 tot 29 juni 2009 is door paus Benedictus XVI tot het jaar van de apostel Paulus uitgeroepen. Het jaar markeert zijn 2000ste verjaardag. Paulus leefde, zo wordt aangenomen, van ongeveer het jaar 8 tot ergens midden de jaren zestig van onze jaartelling. In het decreet van dit zogenaamde Paulinische Jaar staat Paulus, de apostel centraal. En dat is Grieks voor gezondene, missionaris dus. Hij verkondigde het evangelie in de hele toenmalige wereld. En dat in nauwelijks dertig jaar tijd.
Waarschijnlijk stond zijn wieg in Tarsus, tegenwoordig Turkije. De kleine heette Saul. Zijn ouders waren joden uit de stam van Benjamin; joden in de diaspora, zei men wel, joden die niet in Israël maar in het buitenland woonden. Thuis leerde de kleine Saul waarschijnlijk Aramees, de taal van zijn ouders. In Jeruzalem werd hij opgeleid in alles wat een echte jood diende te weten. Van de bijbel kende hij iedere jota. Maar bij zijn geboorte kreeg hij ook het staatsburgerschap van Rome en een Romeinse naam: Paulus. Hij moet ook Grieks hebben geleerd.
Hij hoorde tot de elite in de cultuur in het gebied rondom de Middellandse Zee. Zijn bekering, zo staat te lezen in de 'geschiedenis' van de jonge kerk, de Handelingen van de Apostelen, vond in Damascus plaats, in Syrië. Wanneer precies weten we niet, maar geleerden denken midden van de jaren dertig van de eerste eeuw na Christus. Daarna bereisde hij als apostel de hele toenmalige wereld. Onder het keizerschap van Nero, misschien in 60, 64 of 67, is hij in Rome de marteldood gestorven. Dat staat weer wel vast.
Voor de schrijver van de handelingen van de Apostelen (de evangelist Lucas?) was hij (al) een legendarische figuur, een held, een autoriteit. Zo wordt hij in dat bijbelboek in ieder geval getekend. En als fel en gedreven. Hij ging ervoor, zouden we tegenwoordig zeggen. Niemand heeft meer voor het evangelie geijverd, harder gewerkt dan hij! Zegt hij trouwens ook van zichzelf. Tentenmaker was zijn beroep. Of was het een ambacht dat op de markt ook tijdens missies kon worden uitgeoefend?! Schrijven kon hij ook. Waar het hem om ging staat in uitgebreide brieven aan zeven christengemeenten en drie medewerkers.
Paulus heeft in ieder geval heel wat afgereisd om van zijn geloof te verkondigen. Zijn drie missiereizen, bezien met ogen uit die tijd, zijn indrukkwekkend. Zij tellen bij elkaar zo'n 16.000 kilometer; 9000 per schip, 7000 te voet. Nergens is er sprake van dat hij ook nog een thuishaven had. Paulus was altijd onderweg, altijd aan het werk voor zijn Heer. Vaak werd hij vergezeld van medewerkers. Barnabas en Titus en Timoteüs en Silas. Hij stuurde hen er ook zelf opuit.
Zijn eerste reis, rond het jaar 46 of 47, voerde hem en zijn gezellen via Cyprus naar het zuiden en midden van Klein Azië, het huidige Turkije. Hun wedervaren staat vermeld in het 13e en 14e hoofdstuk van de Handelingen van de Apostelen. Het jaar daarop was hij even in Jeruzalem, om er wat zaken te regelen. Zijn tweede reis ging ondermeer Galatië, de landstreek waar in nu ongeveer Ankara ligt. Om daarna via Tessalonica en Macedonië naar Athene en Korinthe in Griekenland af te zakken. Dat kunnen we lezen in de hoofdstukken 16, 17 en 18 van de Handelingen van de apostelen. Bijbelgeleerden dateren die reis in de jaren 49 tot eind 51. Een paar jaar later (52 - 56) doet hij diezelfde reis nog eens over en verblijft hij ook drie jaar in Efese, de hoofdstad van de Romeinse provincie Asia (Hand. 19 en 20). Terug in Jeruzalem wordt hij in het jaar 57 gevangen genomen in de tempel tijdens het preken. Maar ook zijn gevangenschap eerst in Caesarea en daarna in Rome (vanaf 59) beletten hem niet voor zijn geloof en overtuiging uit te komen, sommigen te bekeren en anderen te bemoedigen, zo kunnen we in Handelingen 22 - 24 lezen. Twee jaar verblijft hij in een eigen huurwoning in Rome, waar hij allerlei mensen ontvangt.
Daarmee eindigt ook het verslag in de Handelingen van de Apostelen. Een beetje abrupt. Vermoed wordt, dat Paulus na twee jaar gevangenschap in Rome, zoals te doen gebruikelijk weer in vrijheid is gesteld en nu als vrij man met zijn gedreven missie doorgegaan. Bijbelgeleerden denken dat hij de (zogenaamde gevangenschaps)brieven aan de christenen in Kolosse, Efeze en Filippi en aan zijn metgezel Filemon in Rome schreef. Maar of hij nog verder trok, naar Spanje zoals de overlevering wil, of naar Kreta om Titus als eerste bisschop aan te stellen, en Timoteus in Efese... We weten het niet. Wel dat hij, vier,vijf jaar later, (weer?) in Rome het leven liet. Op zijn graf staat nu de Sint Paulus Buiten de Muren.
Wat voor Paulus' missie misschien nog wel belangrijker is geweest dan zijn vele reizen, is zijn opvatting en stellige overtuiging, dat het christendom niet voor de joden alleen, maar vooral ook voor de niet joden bestemd was. Dat vindt al Eusebius van Caesarea, die in de vierde eeuw de eerste echte kerkgeschiedenis schreef. Paulus zelf noteerde het trouwens ook zelf in zijn brief aan de christenen in Galatië; 'Hij die Petrus kracht gaf om apostel te zijn voor de besnedenen (de joden) gaf die kracht ook aan mij voor de volkeren'. De Galaten, Kelten denkt men, waren zo'n volk.
Dat die overtuiging van Paulus niet vanzelfsprekend was, blijkt ook uit de Handelingen van de Apostelen. Paulus heeft er flink voor moeten knokken, want veel joodse leerlingen van Jezus waren de heilige overtuiging toegedaan, dat je alleen maar christen kon worden als je ook en eerst jood en dus besneden werd. Maar Paulus won het pleit. Hij werd in Jeruzalem als gelijke van de twaalf leerlingen van Jezus beschouwd en kreeg dezelfde eretitel: apostel.
Toen Paulus stierf, ergens in de jaren zestig, waren er overal in de toenmalige bekende wereld, plukjes volgelingen van Jezus van Nazaret. Jezus leverde de ideeën, in Galilea, zo groot als de provincie Gelderland, waar hij hooguit drie jaar rondtrok, zegt men wel. Paulus maakte er in dertig jaar een leer en godsdienst van, bekend in het hart van het Romeinse rijk rondom de Middellandse Zee en kort daarop ook aan de grenzen daarvan.
j.b.